صائب تبریزی شیوه نو در سخنوری را تکمیل کرد - وبلاگ فروش ساعت

به گزارش وبلاگ فروش ساعت، سرویس ادبیات خبرنگاران : فاطمه نیروی آغمیونی به مناسبت فرارسیدن سالروز بزرگداشت صائب تبریزی در گفت وگو با ایبنا به معرفی آثار و شیوه شاعری این شاعر بزرگ سبک هندی پرداخت.

این نویسنده و پژوهشگر ادبیات فارسی با اشاره به اینکه مجموعه اشعار صائب را تا حدود 200 تا 300 هزار بیت نیز تخمین زده اند، مطرح کرد: از آثار صائب می توان به دیوان شعر اشاره نمود که شامل قصیده، غزل و مثنوی است وغزلیات وی قسمت اصلی دیوانش را تشکیل می دهد.

وی با بیان اینکه صائب تبریزی در سبک هندی شعرسرایی می کرد، شرح داد: سبک هندی از اوایل قرن یازدهم تا اواسط قرن دوازدهم به مدت 150 سال در ادبیات فارسی رواج داشت؛ سبکی که بعد از سبک حد واسط وقوع شروع شد حاصل تغییر اوضاع اجتماعی و برپایی حکومتی نو با ایدئولوژی نوین بود حکومت صفویه ایدئولوژی مذهبی شیعه را ترویج می کرد و به شعر مدحی توجه نداشت. عدم عایدی از شعر مدحی باعث شد که شاعران جهت امرار معاش یا ثروت اندوزی به دربارهای هند روی آورند؛ زیرا آنجا هنوز به آیین قدیم بازار قصیده و مدح رونق داشت شاعران به طلب پول و به اصطلاح نظامی عروضی در طلب انتجاع به هند می رفتند و در دربارهای آنجا به مقام ملک الشعرایی دست می یافتند و پس از کسب معروفیت و ثروت معمولاً به ایران بازمی گشتند. آشنایی با تفکرات هندوان و معارف آنان هم شاید تا حدودی در تغییر سبک دخیل بود.

نیروی آغمیونی در معرفی ویژگی های اشعار سبک هندی مطرح کرد: قالب شعر در سبک هندی تک بیت است نه غزل؛ در عین حال این ابیات با نخ قافیه و ردیف به هم وصل شده و شکل غزل یافته اند. ساختار بیت هندی چنین است که در مصراعی مطلب معقولی گفته و شعاری مطرح می گردد و در مصراع دیگر با تمثیل یا رابطه لف و نشری متناظر یا تشبیه مرکب آن را محسوس می نماید. به این ترتیب مهم ترین بحث سبک هندی درحقیقت حتی بیت هم نیست بلکه مصراع است.

وی یکی از ویژگی های سبک هندی را وجود الفاظ عامیانه مطرح کرد و گفت: یکی از دلایل آن رو آوردن طبقات مختلف مردم به شعر بوده که باعث شد زبان کوچه و بازار به شعر راه یابد واز طرفی سبب توسعه دایره واژگان در شعر شد.

این پژوهشگر ادبی اضافه نمود: شعر سبک هندی، معنی گرا و نه صورت گراست و شاعران به معنی بیشتر از زبان توجه دارند. شعر سبک هندی شعر مضمون است نه موضوع اما از آنجا که حد موضوعات رسمی شکسته شده هر موضوعی می تواند در ادبیات مطرح گردد. نکته دیگر نیز ورود افکار ولغات مربوط به مذهب وآداب و رسوم هندوان است. تشبیه اساس این اشعار است ودیگر تمهیدات بلاغی را در این اشعار می توان دید.

وی در بیان جایگاه و مقام صائب شرح داد: صائب هم در عصر و زمان خود در هند و ایران و روم معروفیت بسیار یافت و این نام آوری بیشتر به سبب طرز ابداع و خواه به تقلید و یا به مناسبت موقع و مقام بوده است. نیک خویی وادب معاشرت و مجالست او نیز دراین امر بی اثر نبود و به همین دلیل است که چه در هند و چه در ایران محفلش محل اجتماع ادیبان و شاعران آزموده یا نوآزموده زمان و بزرگانی از طبقات مختلف بود و شعرهایش دهان به دهان و دست به دست می گشت و دیوان یا برگزیده غزل هایش را به رسم ارمغان می فرستادند. خود او به درخواست بزرگان ایران و هند پیرامون 50 مجموعه از غزل های منتخب خود به دقت تصحیح نموده و بر آنها حاشیه هایی نگاشته و نزد آنان فرستاده است که هنوز نمونه هایی از آنها وجود دارد.

نیروی با تأکید بر اینکه صائب در نظر تذکره نویسان و ناقدان عهد خویش و بعد از خود تا به زمان ما به دو گونه ارزیابی شده، گفت: یک ارزیابی آنکه او را در مقام واقعی خود خواه به حد استحقاق و خواه به طریق میالغه ستوده اند و دیگری دسته ای که از وی مردی پریشان گوی و صاحب سخنی نابه هنجارساخته اند. حقیقت آن است که شیوه نو در سخنوری که بنیادش در شعر خواجه حسین ثنایی نهاده شده و سپس گویندگان دیگر در تقویت آن کوشیده اند درسخن صائب به کمال رسید. وی واضع و مبتکر این شیوه نیست بلکه تکمیل نماینده آن است و نمونه عالی و زیبای آن را باید در دیوان غزل های صائب جست. در کلام او ناهمواری های شاعران هم عهدش را کمتر می بینیم. این نکته هم مسلم است که ظهور او سبب شد تا فرهیختگان سبکش که از توانایی وی بی بهره بودند دریافتن نکته ها و مضمون های باریک و گنجانیدن آنها در کلام رسا به نارسایی هایی گرفتار شوند و اندک اندک سخن عذب پارسی را به وضع بدی دچار نمایند. وقتی نوبت به بنیان گذاران شیوه نو در نیمه دوم از سده دوازدهم رسید به جای آنکه مبالغه کاران یا ناتوانانی از نوآوران عهد اخیر صفوی را ملامت نمایند به تواناترین آنان یعنی صائب تاختند و همه تقصیرها را بر عهده او نهادند و برخی از بیت های او را که قابل عیب گیری است بهانه تخطئه وی قراردادند؛ در حالیکه صائب در غزل توانا بود و با آنکه بسیار گفته کمتر سخن قابل ایراد دارد.

وی در تبیین ویژگی های آثار صائب مطرح کرد: کلام صائب راسخ و مقرون به موازین فصاحت و پر از مضمون های دقیق و فکرهای باریک و خیال های لطیف است و به ویژه در تمثیل توانا بوده است. کمتر غزل اوست که یا متضمن مثل های سائر نباشد و از اینجاست که شیوه خاص صائب را تمثیل دانسته اند. صائب را می توان شاعر مردمی به شمار آورد وجود اصطلاحات و تعبیرها و لغات عامیانه حاکی از این مطلب است. از تخیل، تشبیه، استعاره، کنایه و تمثیل در اشعار بهره گرفته است. مبتکر اسلوب معادله است و وجود عنصرخیال و بهره گرفتن از ضرب المثل از دیگر خصوصیت شعر وی به شمار می رود. اختصاص دیگر اشعار صائب، آوردن نکته های دقیق اخلاقی، حکمی، عرفانی و اجتماعی به حد وفوراست.