تصاویری نایاب از عروس و دامادهای زمان قاجار - وبلاگ فروش ساعت

به گزارش وبلاگ فروش ساعت، در گذشته بیشتر اقلام ضروری زندگی برای جهاز دختران در نظر گرفته می شد؛ از لوازم آشپزی مانند ساج برای پخت نان، سماور، ظروف آشپزخانه گرفته تا وسایلی مانند لوازم ریسندگی، بافندگی و خیاطی.

در گذشته بیشتر اقلام ضروری زندگی برای جهاز دختران در نظر گرفته می شد؛ از لوازم آشپزی مانند ساج برای پخت نان، سماور، ظروف آشپزخانه گرفته تا وسایلی مانند لوازم ریسندگی، بافندگی و خیاطی.

فراهم کردن جهیزیه برای عروس در فرهنگ ایرانیان همواره از مشغله های مهم خانواده دختر بوده است. جَهیزیّه یا جَهاز به اموالی گفته می گردد که دختران با خود هنگام ازدواج به خانۀ همسر می برند و سرجهازی در فرهنگ لغت دهخدا نیز به معنای آنچه جزو جهاز بود، آمده است.

جهاز را چند روز قبل از شب عروسی با مراسمی با نام جهاز بران به خانۀ داماد می فرستادند. معمولا جهاز را بار قاطران می کردند یا در طبق یا خوانچه می چیدند. تعداد خوانچه ها و قاطر ها نیز بسته به اوضاع اقتصادی خانواده دختر و جهیزیه ای که می فرستاد متفاوت بود. مثلا جهاز یکی از خانواده های اعیان تهرانی در دوره قاجار حدود 120 خوانچه و 20 تا 30 قاطر آمده است.

نکته جالب اینجاست که قبل از فرستادن جهاز، از تمام اقلام و لوازم ارسالی به خانه داماد سیاهه یا فهرستی تهیه می کردند. در گذشته تا به امروز اقلام مختلفی به عنوان جهاز دختران بعد از ازدواج در نظر گرفته می گردد.

در گذشته بیشتر اقلام ضروری زندگی برای جهاز دختران در نظر گرفته می شد؛ از لوازم آشپزی مانند ساج برای پخت نان، سماور، ظروف آشپزخانه گرفته تا وسایلی مانند لوازم ریسندگی، بافندگی و خیاطی.

قالی، فرش، پشتی، رختخواب، لحاف و تشک مخصوص کرسی، متکا و بالش نیز جزو جهیزیه دختران محسوب می شد.

مجمع هایی از میوه و شیرینی در مراسم عروسی در یکی از روستا های چالوس در دهه 1340

سرجهازی دختران، اما معمولا کالایی باارزش تر از سایر اقلام بوده است. با توجه به اینکه در گذشته مانند امروز تنوع اقلام مصرفی به ویژه ظروف آشپزخانه چندان نبوده، خانواده ها طبق طبقه ای که در آن قرار داشتند، کالایی را به عنوان سرجهازی در نظر می گرفتند. مثلا خانواده های از طبقه معمولی ظروف مسی را جای ظروف معمولی در جهاز قرار می دادند و همان سرجهازی محسوب می شد.

در خانواده های اعیان، اما قبالۀ زمین، خانه یا باغ سرجهازی دختران بود. خانواده های اعیان تهرانی حتی بچه کنیز سیاه را با جهاز می فرستادند. اگر این کنیز می مرد، خانوادۀ عروس دوباره کنیز دیگری را به جای کنیز فوت شده می فرستاد. برای همین به آن کنیز نمیر می گفتند. گیلانی ها، اما کلفت یا نوکر را با عنوان صندوقْ سَری همراه جهاز می فرستادند.

اما در گیلان یک رسم جالب تر هم برای دادن جهیزیه به دختران وجود داشت که هنوز در بعضی روستا ها اجرا می گردد و به گِیشه نهال یا بَرَم دار معروف است. در شرق گیلان نهال یک درخت را که معمولا نهال سیب است همراه جهیزیه عروس در نظر می گیرند.

قبل از اینکه جهیزیه عروس را داخل خانه ببرند و بچینند عروس و داماد این نهال را در باغچه می کارند تا نشانه درخت زندگی آن ها گردد؛ اگر درخت میوه می داد نشانه این بود که فرزنددار می شوند.

بردن جهیزیه عروس روستای شیرکوه رحمت آباد رودبار؛ اواخر دهه پنجاه

در کتاب آشپز و آشپزخانه علی بلوکباشی نیز به سرجهازی دختران در گذشته اشاره شده است:

در فرهنگ سنتی ایران و بعضی جوامع اسلامی، هنگام ازدواج دختران و فرستادن جهیزیه او به خانه شوهر، چیزی مخصوص و باارزش به عنوان سرجهازی با سرقباله با جهاز همراه می کردند. از قدیم سرجهازی دختران در خانواده های طبقه عامه، معمولا اسباب و ظروف آشپزخانه بوده است. خانواده های متدین و متعصب شیعه نیز یک یا چند تکه از ظروف آشپزخانه را با طـواف دادن به دور ضریح امام رضا (ع) با هر امام و امامزاده دیگر، با خرید آن ها از بازار جنب زیارتگاه ها، متبرک می کردند و در جهار می گذاشتند تا خوش یمنی را با خود به خانه دخترانشان ببرند.

برای نمونه، مردم کاشان و فین و اردهال بنابر معتقدات مذهبی و سنت اجدادی خود هر ساله هنگام شرکت در مراسم قالیشویان در اردهال و زیارت مشهد حضرت سلطان علی، برای تیمن و تبرک ظروف مسی جهاز دخترانشان را از دکان های مسگری در بازار موقت امامزاده می خریدند. سرجهازی یا سرقباله دختران در خانواده های طبقه اعیان و اشراف، معمولاً آشپز و خدمتکار بود.

آشپز های سرجهازی و بعلاوه آشپز های مطبخ اعیان، اغلب کنیزان سیاه بودند. هنگام ازدواج عین السلطنه، کنیزی به نام تازه گلخانم خریدند و سرقباله همسرش گلین خانم کردند. او کنیزی باسواد و تربیت شده بود و با آنکه آشپزی ننموده بود، در سفری همراه با آن ها به عتبات، مسئولیت آشپزی را به عهده گرفت و دست پخت بسیار خوبی هم از خود نشان داد (عین السلطنه، 1752/2- 1753).

بعضی خانواده های امروزی نیز برای سرجهازی دخترانشان به جای آشپز، کتاب آشپزی می فرستند. مثلاً چند دهه است که بسیاری از خانواده های ایرانی، به ویژه شهرنشینان، کتاب هنر آشپزی رزا منتظمی را همراه جهاز دخترانشان به خانه داماد می فرستند. اخیراً هم کتاب مستطاب آشپزی نجف دریابندری به آن افزوده شده و جای خود را در سـرجـهـازی دختران باز نموده است.

با وجود این، در گذشته جهاز دختران در بیشتر خانواده ها به اقلام محدودی تهیه می شد. برخلاف جامعه مصرفی امروزی که بعضی خانواده ها از شیر مرغ تا جان آدمیزاد را در جهاز دخترانشان قرار می دهند. به عنوان نمونه فقط فهرست زیر برای لوازم آشپزخانه یک دختر در نظر گرفته می گردد:

یخچال، فریزر، اجاق گاز، مایکروویو، ظرفشویی، لباسشویی، سرخ کن، چرخ گوشت، پلوپز، آرام پز، زودپز، بخارپز، غذاساز، چای ساز، سماور، توستر، سبزی خرد کن، ساندویچ ساز، کتری برقی، همزن برقی، سرویس حبوبات، سرویس قاشق مهمان، رویس قاشق دم دستی، سرویس کریستال بوفه، سرویس کریستال دم دستی، سرویس ظروف مهمان، سرویس ظروف دم دستی، سرویس پیرکس، سرویس چینی، سرویس صبحانه، سرویس قابلمه تفلون، سرویس قابلمه تفلون دم دستی، سرویس روحی، سرویس پلاستیک، سرویس دم کنی، سرویس غذا نگه دار، سرویس چاقو، قهوه خوری تزئینی، قهوه خوری، فلاسک چای، همزن دستی، کفگیر ملاقه استیل، کفگیر ملاقه تفلون، کفگیر ملاقه استیل سفره، کفگیر ملاقه پایه کوتاه، قوری و کتری رو گازی، قوری و کتری پیرکس، کتری استیل، قوری پیرکس با گرم نگه دارنده، قوری زعفران، سینی و کاسه سماور، جام آب سماور، سبد تفاله چایی، سینی دو نفره، سینی پذیرایی 3 سایز، نمکدان دم دستی، نمکدان پذیرایی، زعفران ساب، فلفل دان، جای زعفران، ظرف روغن مایع، پارچ یخچال، شیشه آب، استکان دم دستی، استکان پذیرایی، قندان دم دستی، قندان پذیرایی، یخ دون، گیره لباس، کارد میوه، کاور لوازم برقی، فنجان چای، نعلبکی، سیخ، توری ماهی، توری کباب، جای نان پلاستیکی، جای سبزی پلاستیکی، پتوی مسافرتی، در بازکن معمولی، بستنی خوری، لیوان شربت خوری بلند و کمر باریک، پیتزا خوری، رولت خوری کریستالی، ابر سفره پاک کن، چای صاف کن، رنده معمولی، رنده 10 کاره، تخته سبزی، تخته گوشت چوبی، ترازوی آشپزخانه، شعله پخش کن، ست ادویه، آبکش استیل 3 پارچه و ...

منبع: همشهری آنلاین